با نگاه به گذشته خودروسازی در کشورهای آسیای شرقی و برخی از کشورهای اروپایی فقط یک نتیجه درباره صنعت خودروسازی ایران حاصل می‌شود، ایران در این صنعت درجا می‌زند! به‌راحتی می‌توان گفت خودروسازی در ایران بیمار است و این بیماری دلایل مختلفی دارد که در این مطلب به نقل از سایت چرخان سعی داریم تاریخچه و دلایل عدم موفقیت این صنعت بزرگ را در کشورمان بررسی کنیم. با ما همراه باشید…
تاریخچه خودروسازی ایران
پای خودرو به کشورمان از چندین سال قبل‌تر از سال ۱۳۰۰ هجری شمسی باز شده بود که نشان‌دهنده تاریخچه قدیمی این صنعت است. به دنبال گسترش شهرنشینی، میزان واردات خودرو از سال ۱۳۰۰ هجری شمسی (۱۹۲۰میلادی) افزایش یافت. اغلب اتومبیل‌ها در آن سال‌ها از کشورهای آمریکا و انگلیس وارد می‌شد. اولین اتومبیل ساخته شده در ایران “پیکان” بود که در شرکت سهامی عام “کارخانجات صنعتی ایران ناسیونال” تحت لیسانس کارخانه تالبوت انگلستان ساخته و در سال ۱۳۴۶ وارد بازار شد. تولید وانت، مینی بوس و اتوبوس نیز به تدریج در سال‌های بعد در این کارخانه شروع شد.
در همان سال سواری‌های “آریا” و”شاهین” در کارخانه پارس خودرو ودر سال ۱۳۴۷ سواری “ژیان” در سایپا تولید و به بازار عرضه گشت. در سال ۱۳۵۱ با تبدیل کارخانه پارس خودرو به شرکت “جنرال موتورز ایران” تولید اتومبیل‌های آریا و شاهین متوقف و تولید سواری‌های شورولت (اپل) ۲۵۰۰ و ۲۸۰۰ سی‌سی، همچنین تولید سه نوع اتومبیل سواری “بیوک”، “کادیلاک” و “شورولت نوا” تحت لیسانس جنرال موتورز آمریکا شروع گردید. تولید این نوع سواری‌ها تا پایان سال ۱۳۶۰ ادامه داشت. در سال ۱۳۵۹ تولید ژیان در کارخانه سایپا متوقف و به جای آن تولید “رنو۵” که از سال ۱۳۵۴ در کنار تولید ژیان آغاز گشته بود، ادامه یافت.
همانطور که گفته شد اولین کارخانه خودروسازی در ایران در سال ۱۳۴۱ راه‌اندازی شد و پیکان در سال ۱۳۴۶ تولید شد، جالب اینجاست که بدانید کارخانه هیوندایی کره برای اولین بار در سال ۱۳۴۶ وارد صنعت خودروسازی شد. یعنی تولید خودرو در ایران قدمت بیشتری دارد! صنعت خودروسازی کره بعد از جنگ‌های این کشور رشد چشمگیری داشت ولی تولید خودرو در ایران عملا درجا زده و رشدی نداشته است.
وضع کنونی صنعت خودرو در ایران
خودروسازی یکی از صنایع مهم کشور محسوب می‌شود که به دلایل مختلف بیشتر از هر صنعتی سیر نزولی داشته است. روزگاری ایران از لحاظ تعداد تولید خودرو یکی از برترین‌های جهان محسوب می‌شد و رویکرد آن به سمت تولید پلتفرم و خودروی ملی، نمایانگر حرکت رو به رشد این صنعت در ایران بود ولی حال وضع تغییر کرده است، فروش خودرو با مشکل مواجه است و مردم از تولید خودروهای بی‌کیفیت و قدیمی، همچنین مونتاژ محصولات درجه ۲ و ۳ چینی ناراضی هستند. رکود صنعت خودرو به آشکاری قابل ملاحظه است. نگاهی به وضعیت تولید خودرو در ایران نشان دهنده وابستگی شدید این صنعت به شرکت‌های خارجی است، در عین حال خودروسازان ایرانی در انتخاب شرکای خارجی خود تمام اختیارات را منحصر به تولیدکنندگان یک یا دو کشور کرده و این شرکای خارجی از انحصار قابل توجهی در تأمین قطعه شریک ایرانی خود برخوردارند.
دلایل عدم موفقیت خودروسازی در ایران
۱- وجود مدیریت ضعیف
متاسفانه تدابیر مدیران این صنعت بزرگ در کشورمان یکی از دلایل ضعف خودروسازی کشور بوده، چرا که بوجود آمدن بسیاری از مشکلات به‌خصوص بعد از شدت گرفتن تحریم‌ها به‌دلیل مدیریت ضعیف در زمان پیش از تحریم‌ها بوده است. نمایندگان مجلس دوره گذشته نیز یکی از دلایل اصلی ضعف خودروسازی ایران را مدیریت اعلام کردند. در همین رابطه نماینده مردم شبستر در خانه ملت به این نکته اشاره کرده بود: این درست نیست که عده‌ای می‌گویند چون تحریم بود ما نمی‌توانستیم خودروی با کیفیت تولید کنیم و در اختیار مردم بگذاریم، علت اصلی این عامل از نظر من به عنوان رئیس تحقیق و تفحص خودروسازی و کارشناسی دو سه ساله که انجام داده‌ایم به این نتیجه اجماعی و نه فردی رسیده‌ایم که اگر در صنعت خودرو ارتقای کیفیت نداشتیم، قیمت‌ها بالا بود، تناسب بین قیمت و کیفیت وجود نداشت و… تمامی مشکلات ناشی از سوء و ضعف مدیریت است و نه تحریم.
۲- انحصار در بازار خودرو ایران
بازار خودرو در ایران انحصاری است. این جمله‌ای است که کارشناسان از آن به عنوان نقطه ضعف این صنعت یاد می‌کنند. خودروسازان با هرگونه واردات خودروی خارجی مخالفند زیرا به محض آزادسازی واردات، به دلیل مصرف بالای سوخت در خودروهای داخلی و تغییر بهای حامل‌های انرژی، مردم به سمت محصول خارجی گرایش پیدا خواهند کرد. اگر دروازه واردات باز شود، بسیاری از کشورها از جمله چین یا مالزی می‌توانند خودروهایی با کیفیت‌تر و قیمت مناسب‌تر از محصول ایرانی به بازار روانه کنند.
۳- عدم رشد بخش خصوصی
انحصار خودروسازان، مجالی برای رشد بخش خصوصی نگذاشته، کارشناسان معتقدند که ساختار صنعت خودروسازی کشور موجب ناتوانی بخش خصوصی شده است.
برخی دیگر نبود سرمایه را در این امر دخیل می‌دانند. در همین حال پایین بودن تیراژ تولید نیز یکی دیگر از دلایل موفق نبودن خودروسازان خصوصی عنوان شده است.
کارشناسان معتقدند که فعالان در این بخش به دلیل این که نمی‌توانند تیراژ تولید خود را به ۱۰هزار دستگاه برسانند، قادر نیستند اقدام به ساخت داخل کنند و به ناچار مونتاژکار باقی می‌مانند. نبود سرمایه بالا و طراحی مهندسی موجب شکست خودروسازان بخش خصوصی است.
۴- وابستگی به کشورهای خارجی
در زمان تحریم‌های ایران وابستگی به کشورهای خارجی به‌طور واضح قابل مشاهده بود چراکه خودروسازان در تامین قطعات خودروهای داخلی به دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب دچار مشکل شدند و قطعات اصلی جای خود را به قطعات بی‌کیفیت چینی دادند.
۵- کیفیت پایین محصولات داخلی
قیمت بالا در کنار کیفیت پایین و توجه بیشتر خودروسازان به بخش مالی دربرابر بخش کیفی سبب شده مردم به اجبار به سمت خرید خودروهای داخلی بروند چرا که انتخاب دیگری ندارند.
۶- عدم توجه به مهندسان بومی
تکلیف خودروسازان و سازمان گسترش برای طراحی ۴ پلتفرم ملی در افق ۱۴۰۴ به منظور تولید ۵ خودرو بر روی هرکدام از این پلت‌فرمها در فروردین سال ۹۰، به یکی از اخبار داغ صنعت خودروسازی تبدیل شد و در این راستا قرار شد تیمی به سرپرستی رئیس سازمان گسترش نسبت به طراحی خودروی ملی اقدام کنند. این در حالی است که تاکنون خبر قطعی و امیدبخشی در این مورد منتشر نشده و مشخص نیست اصلا کار طراحی پلت‌فرمهای ملی آغاز شده یا خیر؟ ما در کشورمان طراحان و جوانان پر شور و با استعداد کم نداریم فراموش نکنیم بسیاری از مدیران ارشد خودروسازان خارجی، نام ایرانی دارند. با به‌کارگیری این نیروهای با استعداد می‌توانیم به رشد این صنعت امیدوار باشیم.
کلام آخر
اینها تنها ۶ مورد از دلایل عدم موفقیت خودروسازی ایران است و می‌توان دلایل فراوان دیگری پیدا کرد که این مشکلات به تحریم‌ها هیچ ارتباطی ندارند و با برداشته شدن تحریم‌ها، احتمالا آن‌ها برطرف نخواهند شد. امیدواریم زمانی برسد که یک مدیریت قدرتمند با به‌کارگیری نیروهای داخلی باعث بهبود یافتن شرایط فعلی شود. فراموش نکنیم ما می‌توانیم دانش کشورهای موفق را بیاموزیم نه فقط از روی دست آن‌ها کپی کنیم.
