خاطرات نیم قرن فراشبند در قاب عکس هدایت اله مرادی

همیشه دانستن اولین های هر شهری برایم جالب بوده ، مثلا تبریز را شهر اولین ها می نامند؛ اما اولین های فراشبند کدام است؟  به نظرم اولین های هر شهری ، آدم هایی هستند که یک قدم از جامعه خود جلوتر هستند.

برای مصاحبه با اولین عکاسی فراشبند به همراه بهنام بداغی به محله سه چرخی رفتیم ، وقتی وارد خانه یشان شدیم ، اولین چیزی که نظرم را جلب کرد، مهماندوست بودن و بشاش بودن آقای هدایت اله مرادی بود ، مردی خنده رو، مهربان و فوق العاده دوست داشتنی.

مصاحبه از : محمد ذوالفقارلو و بهنام بداغی بهلولی

1. لطفا خودتان را معرفی نمایید .

بنده هدایت اله مرادی هستم متولد ۱۳۱۷، ساکن محله سه چرخی.

2. آیا درس خوانده اید ؟

– خیر ، هیچ درسی نخوانده ام.

3. حرفه عکاسی را از کجا فرا گرفتید؟

هر چیزی یک قسمتی دارد ؛  من مدتی در آبادان بودم و با عکاسی آشنا شده بودم و علاقه مند به آن شدم ، آمدم شیراز ، خیابان داریوش ، فتو همایون ، درآنجا حدود پنج الی شش ماه شاگردی کردم.

بعد دوربین عکاسی که بر روی سه پایه بود را از خود فتو همایون خریدم و آوردم فراشبند.

4. اولین عکاسی تون کجا راه اندازی کردید ؟

اولین عکاسی ام را در همین محله سه چرخی راه اندازی کردم ، بعد مغازه را پایین تر بردم و از شیخ محمدرضا بحرانی اجاره کردم. مدتی بعد مغازه را انتقال دادم به کنار گاراژ افشار . چند مدتی هم آنجا بودم تا اینکه دستگاه پیشرفته تری خریدم، نکته جالب اینکه در زمان قدیم فراشبند شبکه برق نداشت، من با استفاده از نور آفتاب عکس می گرفتم و دوباره با نور آفتاب عکس را چاپ می کردم. تاریکخانه را اینگونه درست کرده بودم که تاریکخانه در زیرزمین بود و یک صندوقی درست کرده بودم که پشت آن باز بود و کشویی داشت ، کشو را می کشیدم تا نور به داخل بیاید ؛ اینگونه عکس چاپ می کردم .

5. قبل از شما هم آیا عکاسی در فراشبند یا دهنو بود ؟

اصلاً ، من اولین عکاسی را در فراشبند دائر کردم . غیر ممکن هست که در منطقه فراشبند پدر و مادر ، بچه ای باشد که من عکسش را نگرفته باشم ، یعنی عکاس دیگری نبود ، از دهرم و دژگاه گرفته تا نوجین و عشایرها؛ فقط من عکاسی بلد بودم.

6. آیا نگاتیو عکاس های قدیمی را هنوز دارید؟

کامل نه ، ولی تعدادی هنوز نگه داشته ام .

7. روزهای اول مراجعه کننده هم داشتین ؟ مراجعه کننده های شما از چه قشری بودند ؟

بله استقبال می شد ، مردم مجبور بودن ، چون عکاسی دیگری نبود . از دانش آموزان  گرفته تا بچه هایی که می خواستند به جبهه اعزام شوند می آمدند و عکس می گرفتند، خانم ها و آقایان می آمدند عکس می گرفتند ، تازه قبل از انقلاب دختران کلاس پنجمی اجباراً بدون حجاب باید عکس می گرفتند.

سربازهای منطقه همیشه روز ۱۰ دی ماه اعزام می شدند ، دژگاه ، دهرم ، تنگ ارم و عشایر منطقه همه باید از اینجا اعزام می شدند و هنوز اینجا نانوایی نداشت ، این سربازها باید می آمدند پیش من و از صبح تا شب منتظر می ماندند تا نوبتشان شود تا از آنها عکس بگیرم .

8. پس درآمدتان هم خوب بوده ؟

والا (با خنده) ۶ تا عکس می گرفتم ۵ تومان،۴ تومان ( با خنده : ۴ تا تک تومنی ها ) ، نکته جالب اوایل اصلاً اینجوری نبود که شش قطعه یا دوازده قطعه عکس چاپ شود بلکه هر تعداد عکس می خواستند چاپ می کردم.

من خودم مواد ظهور عکس را که ۵ نوع متفاوت بود را از شیراز می خریدم و می آوردم مثقال مثقال آنها را وزن کرده و سپس باهم ترکیب می کردم ، سپس در تاریکخانه به چاپ عکس اقدام می کردم . تاریکخانه حتی به نور ساعت هم حساس بود . آن وقتها کاغذ ، مواد ظهور ، فیلم همه ارزان بودند و مثل الان نبودند .

9. در عکاسی آنالوگ (قدیم) عکاس قدرت مانور زیادی ندارد ، آن موقع هم که عکاسی مثل الآن نبوده ، اگر عکس خراب می شد ، چه می کردین ؟

دوباره می گرفتم ، همیشه تلاش می کردم عکس خوب بدم دست مشتری .

10. آیا درحال حاضر همان دوربین عکاسی قدیمی را دارید ؟

بله هست ولی فکر نکنم سالم باشد. بگذارید یک خاطره بگویم : من تازه وارد شده بودم که چگونه عکس بگیرم و چگونه مواد را با هم ترکیب کنم؛ تعداد زیاد سربازی (حدود ۲۰۰ الی ۳۰۰ نفر) آمده بودند که من برایشان عکس بگیرم ، هوا ابری بود و من هرکاری می کردم نمی توانستم مواد را باهم جوری ترکیب کنم تا عکس زودتر ظاهر شود، تلاش کردم با قراردادن چراغ طوری ۳۰۰، ۵۰۰ ( به این نام شناخته می شد ) پشت جایی که باید نور می آمد، نور مصنوعی درست کنم ولی باز جواب نمی داد، جناب سروان هم دائم می آمد و می گفت عکاسباشی پس عکس اینها چه شد؟ حقیقتاً منم تازه کار بودم و درست بلد نبودم ، خلاصه به هر بدبختی ای که بود چیزکی درست کردم و دادم به آنها (با خنده )

11. پس الآن یک آرشیو از نگاتیو های عکس از قبلاً نیز دارید ؟

بله ، تعدادی از آنها را دارم ، از فراشبندی های قدیم ، غیر ممکن است کسی باشد که من از او عکس نگرفته باشم . چه ترک ، چه تاجیک ؛ همه را می شناسم .

12. آیا دوربین فیلمبرداری هم داشتین ؟

نه ، اواخر ، یک دوربین عکس رنگی فوری داشتم ، که ایام عید یک ماه در آقام شهید بودم و عکس فوری می گرفتم ،  قبل از عید می رفتم شیراز چندتا کارتن فیلم می گرفتم و بعد می رفتم آقام شهید . خلاصه آن موقع کار ما خیلی ارزش داشت نه مثل الآن .

خلاقیت داشتند ؛ زمانی که خلاقیت مد نبود اکبر مرادی ( پسر آقای هدایت مرادی ) کاغذی را نشانمان می دهد که با خطی روان ، اعلامیه ای نوشته شده که در دو سمت آن یکی بالا سمت چپ که مردی است به کلاه دوگوش قشقایی و یکی پایین سمت راست ؛ قطعه عکسی چسبانیده شده است ، ظاهراً اعلامیه انتقال عکاسی از جنب گاراژ افشار به جنب گاراژ اصغر دشتی است. (۱۳۵۹)، تعدادی نگاتیو عکس قدیمی و چندتایی عکس قدیمی سیاه و سفید نشانمان می دهد ، عکس خلاقانه ای نشانمان می دهد که آقای مرادی نشسته است و در کف دستش یک پسری ایستاده ( خلاقیت داشتند ؛ زمانی که خلاقیت مد نبود )

13. آیا به بچه هایتان نگفتید که راه شما را ادامه بدهند ؟

نه ! اکبر ، خیلی دلش می خواست عکاسی راه بیندازد ولی من گفتم که عکاسی الآن دیگر درآمد آنچنانی ندارد .

14. دوربین عکس فوری را ازکجا تهیه کردین؟

من یک دوست قدیمی داشتم که در دبی بود ، پیغام دادم که برایم دوربین خوبی بیاور، این دوربین ( ۱۹۵) را برایم آورد. هم رنگی بود هم فوری.

15. بعد از شما چه کسی در فراشبند مغازه عکاسی آورد؟

من دستگاه برقی جدید و مدرنی آورده بودم که علی رامک آمد گفت بیا شریک شویم . علی رامک بعد از من دومین عکاسی فراشبند است .

۱۶.در چه سالی عکاسی را کنار گذاشتید ؟ اصلاً چه شد که کنار گذاشتین؟

۱۷ اردیبهشت ۷۴ ، در حادثه ای که در پالایشگاه فراشبند برای پسرم روی داد؛ پسرم (کرامت اله ) قطع نخاع شد و از آن زمان من پرستاری از وی را برعهده گرفتم.

16. آیا فکر می کردین که زمانی برسد که توسط موبایل هم بشود عکاسی کرد؟

اصلاً ، اصلا به ذهنم خطور نکرده بود.

17. در فراشبند قدیم ، آیا از شما دعوت می کردند که از عروسی آنها عکس بگیرید ؟

در عروسی ها نه ؛ ولی در مراسمات دولتی بله.

در مراسم بانک ملی ، رئیس بانک دعوت می کرد و می رفتم عکس رنگی فوری می گرفتم .

18. بهترین عکسی که گرفتید و ازش خاطره دارید کدام است ؟

من همیشه سعی می کردم عکس خوب بگیرم، ولی اکثر عکس هایی که مثلا برای کارت سربازی و … را دوست دارم. عکس سیاه و سفید خیلی بهتر از عکس رنگی هست، چون هم طبیعی تر و هم ماندگار تر می باشد. الان در همین فراشبند ، افرادی هستند که حاضرند مبلغ زیادی بدهند تا شیشه عکس قدیمیشان را من بدهم تا آنها از روی آن چاپ کنند. بیشتر نگاتیو ها را بعداً سوزاندام.

19. چرا؟

چون عکس شخصی از مردم بود ، من محرم مردم بودم ، صلاح دیدم که درآتش بسوزانمشان.

20. نمی خواهید از عکس های قدیمی که گرفتید نمایشگاهی دائر کنید ؟

اکبر مرادی : چرا ، من این نگاتیوها را نگه داشتم و در نظر دارم که بعد از ظهور عکس ها ، نمایشگاهی برپا کنم.

21. به عنوان آخرین سوال ؛ حرفه ای که شما در آن فعالیت می کردید قطعاً پر از خاطره خواهد بود؛ اگر خاطره جالبی دارید برای خوانندگان چارطاقی تعریف کنید.

• زمان شاه ، موقعی که بلوط ، هنووز و حسین خان امان نامه گرفته بودند ، هر سی روز یک بار می آمدند پیش من و عکس می گرفتند و حاضری می زدند. یادم هست بلوط سروصدا کرد ، به او گفتم (با خنده)، سروصدا نکن، آن موقع ، قدرت دست تو بود ، حالا قدرت دست من هست.

• یادم هست ، یکی را آوردند که عکسش را بگیرم؛ آن نفر با دیدن دستگاه ترسید و شروع کرد به لرزیدن. یا این خاطره، یکی پدرش را آورده بود که من از پدرش عکس بگیرم ، آمدم عکس بگیرم دیدم به جای اینکه رویش طرف دوربین باشد ، پشتش طرف دوربین هست، بعد فهمیدم پسرش او را به عمد اینجوری نشانده، عصبانی شدم شروع کردم به پسرش بد و بیراه گفتن که چرا احترام پدرت را حفظ نکردی.

• یا روزی که ۲۰۰ ، ۳۰۰ نفر سرباز آمده بودند تا ازآنها عکس بگیرم ، به خاطر ابری بودن هوا و ناوارد بودنم ، عکسها جوری چاپ شد که فقط شمایل انسانی مشخص بود، سربازها می آمدند و عکس های خوب را گلچین می کردند و می بردند. بعد جالب اینکه ژاندارمها بیشتر پول را برداشتند برای خودشان و فقط ۱۵۰ تومن به من دادند .

• یا این خاطره : جناب سروان آمد بیرون مغازه ایستاد و مرا صدا زد که بیا بیرون ، گفتم الآن میام، ده دقیقه طول داد ؛ دوباره صدایم زد که عکاسباشی ؛ گفتم بله ، گفت بیا بیرون ، گفتم چند لحظه صبر کن ، بعد گفت به پدر سوخته می گویم بیا نمی آید ، آمدم بیرون دیدم جناب سروانی بد اخلاق و بد دهنی است ، با دیدنش لرز گرفتم و با خودم گفتم خدایا حالا چه باید بکنم ؟ که جناب سروان گفت عکس ها را زود بیاور ژاندارمری ؛ من به جای اینکه بروم ژاندارمری به پیش حاج رضا عالیشوندی رفتم و قضیه را گفتم ، گفت اصلا نرو آنجا ، خلاصه خودم نرفتم ، اگر می رفتم برایم گران تمام می شد.

• موقع جنگ ایران و عراق ، ده الی پانزده نفر از دهرم شب آمدند پیش من گفتند باید بیایی و از ما عکس بگیری تا صبح برویم جبهه ، من رفتم عکس ها را گرفتم ، ظاهر کرده و منتظر ماندم تا خشک شوند و آخرشب تحویل دادم ، از آن ده پانزده نفر ، هفت الی هشت نفر از آنها شهید شدند.

• اکثر بچه هایی که به خاطر سن ، نمی توانستند بروند جبهه ، پیش من می آمدند و از شناسنامه یشان کپی می گرفتند و سپس بر روی کپی دستکاری می کردند و دوباره از روی دستکاری شده باز کپی می گرفتم ، به این طریق مشکل سن را حل می کردند می رفتند جبهه . مثلا شهید مصطفی حق شناس را هیج وقت فراموش نمی کنم .

• یه روزی دیدم خیلی بازار خراب است ، رفتم پیش رییس حوزه (حوزه اعزام نیرو به جبهه) وضعیت را شرح دادم ، دستور داد که افراد متکفل و آنهایی که معلول هستند بروند عکس بگیرند برای تکمیل پرونده ، خلاصه اینجا ما تبانی کردیم و کلی عکس گرفتیم.

• اوایل انقلاب در آقام شهید بودم، زن کواری که به کمرش قطار بسته بود آمد از من درخواست کرد که عکسش را بگیرم، یا شیرازی ها فیگور می گرفتند و می گفتند عکس بگیر، کیامرث خان تازه بچه اش متولد شده بود ، بچه را بر دوش خود گرفته بود و می گفت عکس بگیر.